Μουσείο Χριστουγεννιάτικων Στολιδιών:Τρίκαλα

Από τον Χρήστο Νέζο

Το πρώτο και μοναδικό Μουσείο Χριστουγεννιάτικων Στολιδιών της Ελλάδας βρίσκεται στην σοφίτα του Μουσείου Ματσοπούλου στον Μύλο των Ξωτικών στα Τρίκαλα, με εκθέματα από το 1880 έως τα τέλη της δεκαετίας του 60

Μουσείο Χριστουγεννιάτικων Στολιδιών Τρίκαλα

Ένα ταξίδι μέσα στον μαγικό χρόνο των Χριστουγέννων μπορούν να κάνουν οι επισκέπτες του Μύλου των Ξωτικών την περίοδο των εορτών αλλά και όλο το χρόνο γιατί το πρώτο Μουσείο Χριστουγεννιάτικων Στολιδιών στην Ελλάδα, είναι έτοιμο και σας περιμένει.

Σημαδιακό το 2023 μιας και αυτό το σημαντικό Μουσείο παραδόθηκε από τους ανθρώπους της e trikala του Δήμου Τρικκαίων στο κόσμο μαζι, με το ανοιγμα του 12ου Μύλου των Ξωτικών την παρασκευή 24 Νοεμβρίου.

Αrt nouveau, art deco, ο Γερμανικός μοντερνισμός Bauhaus αλλά και ο σημαντικός Λαϊκός πολιτισμός είναι μορφές τέχνης που μπορούμε να θαυμάσουμε στα μοναδικά εκθέματα που έχουν συλλέξει ο Λουκάς και η Ελευθερία Πίππα  σε 25 χρόνια αναζήτησης σε παζάρια της Αθήνας αλλά και της Ευρώπης. Οι συλλέκτες αναγνωρίζοντας την σημασία του Μύλου των Ξωτικών στα πολιτιστικά δρώμενα όχι μόνο της περιοχής, αλλά και όλης της Ελλάδας,  παραχώρησαν δωρεάν  για μόνιμη  χρήση στον Μύλο των ξωτικών του Δήμου Τρικκαίων τη συλλογή με τα στολιδια έργα τέχνης που χρονολογούνται από το 1880 έως τα τέλη του ’60. Ο χώρος που φιλοξενείται η συλλογή με τα χριστουγεννιάτικα στολίδια  είναι ο πλέον κατάλληλος με την ξύλινη παλιά σοφίτα του ιστορικού Βιομηχανικού Μουσείου να σε ταξιδεύει στα μακρινά παραμύθια των Χριστουγέννων.

Συναντήσαμε τον κύριο Πίππα στο νέο Μουσείο και μας μίλησε για την συλλογή του με τα χριστουγεννιάτικα στολίδια 

Η συλλογή μας δημιουργήθηκε από την αγάπη της γυναίκας μου Ελευθερίας για την διακόσμηση και την ιστορία της τέχνης καθώς και την αγάπη μου για πολύπλοκες  κατασκευές και την δυναμική των υλικών για αυτές. Φυσικά σε αυτό βοήθησε το ενδιαφέρον  μας για την έρευνα και το ‘’κυνήγι’’.   Και των δυό μας το γνωστικό πεδίο έχει να κάνει και με το χόμπι μας. 

Ανακαλύψαμε την έκφραση της τέχνης σε κάθε χρονική  περίοδο που κατασκευάζονταν τα στολίδια. Από το σχήμα και τα υλικά προσδιορίζουμε  τα ρεύματα της τέχνης, δηλ. το art nouveau, art deco, τον Γερμανικό μοντερνισμό Bauhaus κλπ. και κατά συνέπεια πότε κατασκευάστηκαν. Η καταγραφή του λαϊκού πολιτισμού περνάει μέσα από τα Χριστούγεννα και φυσικά και μέσα από την διακόσμηση των ημερών αυτών. Βλέπουμε τις Ελληνικές βιοτεχνίες αλλά και τις ιδιοκατασκευές του κόσμου, καθώς και την  εμπορική διακίνηση από την κεντρική Ευρώπη στην χώρα μας. Η κεντρική Ευρώπη είχε αναπτύξει αξιόλογες βιοτεχνίες στολιδιών με μεγάλη εξαγωγική δύναμη πριν το 1850.

 Τα στολίδια που έχουμε παραχωρήσει δωρεάν  για μόνιμη  χρήση στον  Μύλο των ξωτικών του Δήμου Τρικκαίων τα προσδιορίζουμε ηλικιακά από το 1880 έως τα τέλη του ’60. Ο χώρος που φιλοξενείται η συλλογή είναι ο πλέον κατάλληλος διότι η ξύλινη παλιά σοφίτα φανερώνει έντονα  την μαγεία των Χριστουγέννων. Την συλλογή την μαζέψαμε μέσα  σε 25 χρόνια από τα παζάρια κυρίως της Αθήνας αλλά και της Ευρώπης με πολύ κόπο και χρόνο.  Μας γνωρίζουν καλά πλέον  οι ρακοσυλλέκτες της Αθήνας οι οποίοι πράγματι διασώζουν ότι μπορούν. Κάποιοι από αυτούς έχουν το ένστικτο και την τύχη να βρίσκουν θησαυρούς και ανάλογα με τα ενδιαφέροντα που έχουν οι συλλέκτες πελάτες τους που τους περιμένουν κάθε Σαββατοκύριακο. Μέσα σε αυτά  τα χρόνια κατορθώσαμε να έχουμε ενσωματωθεί σε παρέα κάποιοι συλλέκτες με διαφορετικό συλλεκτικό ενδιαφέρον και να ανταλλάσουμε τις γνώσεις μας. Γνώσεις που δεν υπάρχουν ακόμα στο διαδίκτυο και σε κάποιες περιπτώσεις ούτε σε μουσεία. 

Ελευθερία και Λουκάς Πίππας 

Μουσείο Χριστουγεννιάτικων Στολιδιών Τρίκαλα

Η συλλογή  έχει τοποθετηθεί σε βιτρίνες ανάλογα με την χρονική περίοδο και την μορφή τέχνης της περιόδου εκείνης.

1)  Βιτρίνα:   1880-1910

 Εδώ πρωταγωνιστής στα υλικά είναι το κερί. Οι φιγούρες στη φάτνη κλπ είναι κέρινες. Υλικό εύπλαστο που εύκολα μπαίνει σε καλούπι. Πλούσιες φόρμες από χαλκό για τα γιορταστικά γλυκά. Ξύλινα κουτιά για τα γλυκά που πρόσφεραν στα παιδιά. Καρυοθραύστες με μορφή ξωτικού. Στολίδια δένδρου από λαμπερά σύρματα.  

Φιγούρες από κερί- Φόρμες χάλκινες για Χριστουγεννιάτικα γλυκά (και όχι μόνο)- Κουτί χριστουγεννιάτικο ξύλινο για γλυκά από την Σουηδία- Καρυοθραύστης Σκανδιναβικός με μορφή ξωτικού- Στολίδια Βικτωριανά από υαλο-ίνες, σύρμα, γυαλί και papier mâché(χαρτοπολτό) -Κορυφές απο ζελατίνα ή από σύρμα -Μεταλλωρύχος από Erzgebirge -Φιγούρες φάτνης από πηλό
-Πίνακας μαθητικός της faber (ταμπλετ) από πέτρα με χριστουγεννιάτικη διακόσμηση

2)  Βιτρίνα:  1910

Κυριαρχεί  το Βικτωριανό στυλ δηλ. το art nouveau και τα υλικά που συνήθως χρησιμοποιούν οι κατασκευαστές είναι γυαλί χαλκομανίες, υαλοίνες και δεσίματα από σύρμα διότι οι κόλλες δεν έχουν πρόσφυση στο γυαλί. Άλλη κατηγορία είναι τα ‘’tragant’’, με ανθρώπινες φιγούρες ή μοτίβα, επίπεδα στολίδια από ασπράδι, ζάχαρη, άμυλο ψημένα και ζωγραφισμένα. Γυάλινα  Ζέππελιν και στολίδια με την μορφή του Κάιζερ από τον 1^ο παγκόσμιο. Καμπάνες από χαρτοπολτό (papier mache).  Σχηματοποιημένα σε γουρουνάκι, παντόφλα, κιθάρα κλπ,  χάρτινα στολίδια από την Δρέσδη.

3)  Βιτρίνα:  1920 

Γυάλινες μπάλες με ανάγλυφα γραμμωτά σχέδια art deco αλλά και της  art nouveau με μπάλες τυλιγμένες με σύρματα. Προβατάκια με χάρτινο σώμα τυλιγμένο με μαλλί, κεφάλια γύψινα και πόδια ξύλινα. Φάτνη 3D από χαρτόνι ζωγραφιστό, φιγούρες από ελαστολίν (μίγμα τσιμέντου με ροκανίδια) και Χριστός από βαμβάκι με πρόσωπο από χρωμολιθογραφία εποχής. Πρωτοχρονιάτικα γούρια  από γύψινες φιγούρες καπνοδοχοκαθαριστών ζωγραφισμένες. 

Φάτνες χρωμολιθόγραφες και μπλοκ χειροτεχνίας με φάτνες- Σπιτάκια από χαρτόνι – Τσέχικα Στολίδια – Γερμανικά από χαρτόνι χρωματισμένα και πασπαλισμένα με κόκκους γυαλιού – Φιγούρες από το Erzgebirge – Χαρτοφάναρο – Κουρδιστός Άγιος Βασίλης της Arnold με ένδειξη Foreing αντί Made in Germany – Αναρτημένα από την οροφή, χάρτινα στολίδια Ελληνικής κατασκευής

4)  Βιτρίνα  1930

Φάτνες χρωμολιθόγραφες έτοιμες ή σε χαρτοκοπτική, Σπιτάκια τσέχικα από χαρτόνι και αντίστοιχα Γερμανικά από χαρτόνι καλυμμένα από τρίμμα γυαλιού λιασμένου και χρωματισμένου. Φιγούρες ξύλινες από το (Erzgebirge) To Σάιφεν Γερμανίας. Εκεί ο ξυλότορνος παίρνει φωτιά εδώ και 300χρόνια για ξύλινα παιχνίδια και  χριστουγεννιάτικα στολίδια. Τα στολίδια αυτά πουλιόντουσαν σε όλο τον κόσμο. 

Κουρδιστός άγιος Βασίλης τσίγκινος Γερμανικός που το κρύβει και  γράφει ότι είναι ‘’εισαγόμενος’’ επειδή ο Χίτλερ έχει αρχίσει να δείχνει τα δόντια του και μποϊκοτάρουν οι άλλοι Ευρωπαίοι τα προϊόντα. Αναρτημένα από την οροφή τα πολύχρωμα χάρτινα Ελληνικά στολίδια μεγάλου μεγέθους κατασκευασμένα με τον τρόπο που κατασκευάζονταν στην Δρέσδη. 

5)  Βιτρίνα:  1920-1960 

Στολίδια δένδρου από την Γκαμπλόνζ της Τσεχίας από μικρές γυάλινες χάντρες που ενώνονται μεταξύ τους με σύρμα. Στολίδια Ρωσικά του ’40-’50. Τα ακριβά γυάλινα αγιοβασιλάκια της Γερμανίας, οι  φτηνότερες γυάλινες τρομπέτες της Τσεχοσλοβακίας και τα πλέον προσιτά μισόμπαλα της Πολωνίας.

Αναρτημένα γυάλινα από την Γκαμπλόνζ Τσεχία. Με μικρές χαντρούλες κατασκευάζονταν αεροπλάνα, αυτοκίνητα κλπ
Ρώσικα στολίδια Γυάλινα Γερμανικά, Τσέχικα και πολωνέζικα μορφοποιημένα στολίδια, όπως ομοίωμα Αη Βασίλη, τρομπέτες, σβούρες, φαγωμένα μήλα, πίπες, καμπάνες κλπ.

6)  Βιτρίνα:  1910-1960  

Μόνο η εξέλιξη στις φάτνες που κάθε εποχή σηματοδοτείται από τα διαφορετικά υλικά και τις τεχνικές. Οι παλιότερες κεραμικές με σμάλτο για να είναι πλούσιες στο φως. Οι πολύχρωμες  από (ελαστολιν) τσιμέντο με πριονίδι και μεταλλικό σκελετό. Οι Γερμανικές και Ιταλικές από χαρτόνι με αστάρωμα από καολίνη και  γύψο, ζωγραφισμένες στο χέρι. Ξύλινες από το ANRI  στις Άλπεις. Τέλος οι  Ελληνικές από  χαρτόνι πρεσσαριστό.

7)   Βιτρίνα:  1930

Ελάφι βιτρίνας μαγαζιού από χαρτόνι με επικάλυμμα από γούνα μοχέρ και ενσωματωμένο ηλ. Κύκλωμα για να φωτίζονται τα κέρατα. Αγιος Βασίλης από χαρτί που κουβαλάει τα δώρα/καραμέλες.

Ελάφι βιτρίνας μαγαζιού Γερμανικό με φωτιζόμενα κέρατα από χαρτόνι με μοχέρ. Εσωτερικά στην κοιλιά του η κλέμα που διακλαδώνει το ρεύμα- Άγιος Βασίλης από papier-mâché ζωγραφιστός με καλάθι για γλυκάκια- Η κούκλα της ίδιας εποχής Γερμανική με κεφάλι από papier-mâché ήταν κρεμασμένη στο πόμολο κοριτσίστικου δωματίου για προσωρινή τοποθέτηση απλύτων…..

8)  Βιτρίνα:  1950

Μουσική Χριστουγεννιάτικη από τον μεγάλο Μάριο Λάντζα.  Καρυοθραύστες από την Ανατολική Γερμανία  Γυάλινα στολίδια (Bauhaus) επηρεασμένα από τον μεταπολεμικό Γερμανικό μοντερνισμό. Ξύλινα τορνευτά και λακκαρισμένα στολίδια από το Σάιφεν της Γερμανίας. Αγιο/Βασίληδες γεμάτοι καραμέλες και σοκολατάκια. Ανθρωπόμορφα κρεμαστά γυάλινα από την Γερμανία. Και τα πρώτα πλαστικά. 

Καρυοθραύστες α) Αριστερός Ιταλικός της sevi, β) Ιαπωνικός, γ) τρείς Σκανδιναβικοί Κλασικοί Καρυοθραύστες από Erzgebirge

9)  Βιτρίνα:  1960

Ανατολικογερμανικοί καρυοθραύστες και καπνιστές. Πρωτοχρονιάτικα μικροδωράκια (γούρια)  της κεντρικής Ευρώπης για πλούτο/γουρουνάκια, μακροζωία/ χελώνες ή γονιμότητα/βατράχια. Καρυοθραύστες/ξωτικά  από την Σκανδιναβία, την Ιαπωνία και την Ιταλία.

10)  Βιτρίνα:  Η Ελλάδα στον μεσοπόλεμο. 

Γραμμόφωνο με τα κάλαντα. Άσπροι Αγιο/Βασίληδες χιονάνθωποι. Από βαμβάκι με  πάνινα καλώδια για παντελόνι. Ένας από αυτούς κάνει κουπί μέσα σε χρωματιστή βάρκα. Άσπρα στολίδια χάρτινα εποχής με Παρθενώνα, πύργο Άιφελ, πολυκατοικία, καραβάκια, μύλοι που συμβολίζουν το ψωμί….τον χορτάτο. Το παιδικό περιοδικό ‘’Ελληνόπουλο΄΄ στις Χριστουγεννιάτικες εκδόσεις. Προπολεμικές φωτό με το πληθωρικό δένδρο της εποχής. Χάρτινοι Αγιο/Βασίληδες με κεφάλια από χαλκογραφίες/ χαλκομανίες ή από χαρτοπολτό (papier mâché). Αλεξιπτωτιστής τσολιάς και τσολιαδάκια του Λεδάκη. Γουρουνάκι με καραμέλες των ηνωμένων βουστασίων? Και χάρτινη συσκευασία σοκολάτας Παυλίδη.

Γραμμόφωνο με δίσκο «πήλινο» για κάλαντα- Τρεις Αγιοβασίληδες χάρτινοι, ο ένας με κεφάλι papier-mâché και οι δύο με λιθόγραφη χαλκομανία -Χάρτινα στολίδια δένδρου – Γουρουνάκι ξύλινο «κουτί» για γλυκάκια – Τσολιάς αλεξιπτωτιστής από νήματα πασπαλισμένος με σκόνη μαρμαρυγία – Αγιοβασίληδες λευκοί από βαμβάκι με πρόσωπο papier-mâché και πόδια από …υφασμάτινα καλώδια

11)   Βιτρίνα:  Αγορά στην μεταπολεμική Ελλάδα.  

Οι πρώτοι πλαστικοί Αγιοβασίληδες από Γερμανικά καλούπια. Καλούπια για σοκολάτα μπότα και γουρούνι(σύμβολο του χρήματος) Δύο μπάλες γυάλινες με τύπωμα που ζητάει ‘’Κύπρος Ενωσης’’ Αγιο/βασίληδες από χαρτοπολτό  που γεμίζουν με καραμέλες. Στολίδια δένδρων από καθαριστικά για πίπες. Μηχανικός Αγιο/βασίλης από την κατειλημμένη Γερμανία από Αμερικάνους  και Γιαπωνέζικοι  ηλεκτρικοί Αγιοβασίληδες με καλωδιωμένο ‘’remote controle’’ Τα πρώτα Γιαπωνέζικα (Τα κινέζικα της εποχής) προσιτά παιχνίδια που πουλιούνται παντού ενώ τα Γερμανικά στον Τσοκά. Οι γιαπωνέζοι καταγράφουν τον Αγιοβασίλη με λοξά μάτια ακόμα. Περιοδικάκι της ‘’θείας Λένας’’ που υποδεικνύει πώς θα φτιαχτεί το τέλειο Χρ. Δένδρο.

Φόρμες χριστουγεννιάτικων γλυκών από σοκολάτα– Αη Βασίλης «κουτί γλυκών» και φιγούρες για στόλισμα δένδρων από καθαριστικά για  πίπες –Φάτνη Marolin α) Άγιος Βασίλης για καραμέλες PEZ, β) Αγιοβασίλης celluloid, γ) Αγιοβασίλης από papier-mâché για γλυκάκια δ) Πλαστικοί Αγιοβασίληδες αντεγραμμένοι απο Γερμανικό πρωτότυπο – Το βιβλίο γελοιογραφιών «Το παρδαλό κατσίκι» του Φωκίωνα Δημητριάδη και μηχανικοί γιαπωνέζικοι τσίγκινοι Αγιοβασίληδες -Ο κοντός είναι της Arnold σε έκδοση US zone – Μπάλες με χαρακτηριστική εκτύπωση «Κύπρος ένωση»

12)  Βιτρίνα:  Τα  Ιαπωνικά  του ’60 

Συνθέσεις πάνω σε βάση που περιστρέφονται μουσικά. Ειδικές παραγγελίες στην Ιαπωνία με μουσική τα Ελληνικά κάλαντα. 

Αγιο/Βασίληδες γεμάτοι καραμέλες και γλυκάκια ή στολίδια από κουκουνάρι, ξύλο και χαρτί.

13)   Βιτρίνα:  Η Ελληνική πραγματικότητα του ’60 

Τα παιδιά λένε τα κάλαντα με φωτισμένο καραβάκι ή εκκλησούλες κουμπαράδες. Το πλαστικό έχει αρχίσει να αντικαθιστά τα στολίδια από το ακριβό Ιαπωνικό σελουλόιτ (celluloid) 

Ανώνυμες Ελληνικές παραγωγές πλαστικών κουμπαράδων Αγιοβασίληδες με καλαθάκια για καραμέλες και σοκολατένιες ελίτσες. Της εταιρείας με τα ξύλινα παιχνίδια ‘’Κουβαλιάς’’  τα ‘’αφαιρετικά’’ ξύλινα αγγελάκια (Bauhaus)  και ηδύποτα σε μπουκάλια σε σχήμα Άγιο/Βασίλη ή χιονάνθρωπου.

Οι κουμπαράδες γίνονται πλαστικοί -Τα κάλαντα συνοδεύονται με αυτοσχέδιες κατασκευασμένες εκκλησίες/κουμπαράδες -Ξύλινα αγγελάκια της εταιρείας «Κουβαλιάς» και σύνθεση για γλυκά από την εταιρεία «Noel Κηφισιά» με Άγιο Βασίλη από βελούδινο χαρτόνι με γύψινο κεφάλι -Λαϊκός σχεδιασμός Άγιου Βασίλη και Ελληνικά ηδύποτα Χριστουγέννων σε μπουκάλι Αγίου Βασίλη -Γιαπωνέζικα celluloid, τα ακριβά στολιδια της εποχής -Καραβάκι που συνόδευε τις κομπανίες στα κάλαντα, συνήθως στα νησιά

14)  Βιτρίνα:  Το ’60 στα Χριστουγεννιάτικα των Ελληνικών  βιοτεχνιών 

Τα φτηνά χάρτινα σπιτάκια, οι εκκλησούλες, οι φάροι και ρόμβοι  του Μάρκου Λύρα Τα ανθρωπόμορφα ακριβά στολίδια της ‘’Noel’’ από την βιομηχανική Κηφισιά. Σώμα από χαρτοπολτό, χέρια από καθαριστικά για πίπες, κεφάλια από γύψο, υφασμάτινα ρούχα. Τα φτηνά πουλάκια από καθαριστικά για πίπες και τα ακριβά γυάλινα πουλάκια από την Γερμανία. Χριστούγεννα και Τανκς. Ναι σε αυτή τη γιορτή εύχονται οι Απριλιανοί λανσάροντας την δύναμη των όπλων. 

Στολίδια φιγούρες της «Noel» από την Κηφισιά απο κουκουνάρι, papier-mâché, γύψο, καθαριστικά πίπας, χαρτόνι – Γιαπωνέζικα ξωτικά με πλαστικά κεφάλια και χαρτί βελουτέ – Σπιτάκια & εκκλησίες χάρτινες της εταιρείας «Λύρα»-  Τα ακριβά γυάλινα γερμανικά πουλάκια – Τα φτηνά Ελληνικά πουλάκια από καθαριστικά πίπας- Χριστουγεννιάτικες κάρτες από στρατιωτικές μονάδες της εποχής της «χούντας»

Γυάλινα κλουβιά στολίδια φτιαγμένα με το χέρι μικρά κομψοτεχνήματα

15)  Βιτρίνα:  Ο φωτισμός  τα αγαπημένα μας Χριστουγεννιάτικα Λαμπάκια 

Οι πρώτοι φωτισμοί με μανταλάκια κηροπήγια για δένδρα. Οι λυχνίες σε σχήμα φλόγας με σώμα χάρτινο που θυμίζει κερί είναι τα πρώτα ηλ. Λαμπάκια Χριστουγέννων. Τα αντίστοιχα Γερμανικά είναι πανάκριβα αλλά  ασφαλή από την φωτιά  με βακελίτη. Οι Γιαπωνέζοι κατασκευάζουν ζωγραφιστά λαμπάκια σε σχήμα Αγιοβασίλη, ζωάκια κλπ.Τα Ελληνικά κοκκάλινα καμπανάκια με λαμπάκια απλά είναι φτηνά  Οι Ελληνικές βιοτεχνίες ανταγωνιστικά αρχίζουν να χρησιμοποιούν τις Γερμανικές λυχνίες με  πλαστικά φαναράκια ή λουλουδάκια ντουίτ. Οι κορυφές των δένδρων είναι μικρές διότι τα δένδρα είναι και αυτά αναλογικά μικρά. 

Μανταλάκια με θέση για φυσικό κεράκι -Οι πρώτες Ελληνικές, ηλ. λάμπες με σώμα χάρτινο και φλόγα τη λάμπα -Οι Γερμανικές λάμπες από βακελίτη που μοιάζουν με κεράκια – Οι Γιαπωνέζικες λάμπες από ζωγραφισμένες φιγούρες, που αντιγράφουν τις ακριβές Γερμανικές 6. 7. Οι Ελληνικές λάμπες σε κοκκάλινα καμπανάκια ή νιφάδες

16) Βιτρίνα:  Το Ελληνικό Κιτς του ’60 

Φάτνες από νοβοπάν ή φελιζόλ ζωγραφισμένες(μπογιατισμένες)  πρόχειρα. Οι ανθρώπινες φιγούρες από πλαστικό ή γύψο ζωγραφισμένο και τα ζωάκια πλαστικά. 

Τα μπουκάλια με τα λικέρ καλύπτονται με κόκκινα ρούχα άγιου  Βασίλη με το βελονάκι.

Το Αλάτι ΚΑΛΑΣ μετατρέπει την συσκευασία του σε ξωτικό. Το απορρυπαντικό ROL  μοιράζει pop /φάτνες και πλαστικό βιτρό αγγέλων για τα παράθυρα.  Το απορρυπαντικό ΚΛΙΝ  βάζει μέσα στο σαπούνι πλαστικές φιγούρες φάτνης. 

Τα δενδράκια της εποχής έχουν τα κλαριά σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους για να φαίνονται τα στολίδια και είναι ισομετρικά μεταξύ τους και κατά το ύψος. 

Παραγωγές της «Noel» με έδρα την βιοτεχνική Κηφισιά -Φιγούρες από papier-mâché – Φάτνες Ελληνικές βιοτεχνικές από ξύλο ή φελιζόλ, γύψινες φιγούρες και πλαστικά ζωάκια – Αγιοβασίλης γιορτινή συσκευασία της αλατοβιομηχανίας «ΚΑΛΑΣ» -Pop φάτνες από την εορταστική συσκευασία της σαπωνοποιίας «ROL» – Πλαστικό βιτρώ από την εορταστική σαπωνοποιία «ROL» – Καλύμματα μπουκαλιών με το βελονάκι της μαμάς & της γιαγιάς με πατρόν των περιοδικών της εποχής.

Φάτνες του Μουσείου Χριστουγεννιάτικων Στολιδιών Μύλου των Ξωτικών

Διαβάστε στο wetravel.gr Ο μικρός Πρίγκιπας στο Μύλο των Ξωτικών 2023