Του Νίκου Κανόγλου
Η Εποποιία του Βυζαντινού Ναυτικού στην μικροναυπηγική εργασία του Ευάγγελου Νέστορος Γρυπιώτη στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων 2025
Σε μια εποχή όπου οι θάλασσες ξαναγίνονται πεδία αντιπαραθέσεων και στρατηγικών διεκδικήσεων, η μνήμη του Βυζαντίου αποκτά ιδιαίτερη επικαιρότητα. Η έκθεση στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων δεν είναι απλώς αναφορά στο παρελθόν· είναι υπενθύμιση ότι η ναυτική τέχνη ήταν πάντοτε πολιτισμός, στρατηγική, τρόπος ύπαρξης. Η έκθεση που φιλοξενήθηκε στο Βασσάνειο Μέγαρο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων δεν είναι απλώς μια παρουσίαση ιστορικών μοντέλων, αλλά ένα ερευνητικό σώμα που ζωντανεύει την τεχνολογία, τη στρατηγική και την ίδια την ατμόσφαιρα της βυζαντινής θαλασσοκρατορίας.
Η μικροναυπηγική η εργασία του Γρυπιώτη δεν αποδίδει μόνο το σχήμα των πλοίων· αναβιώνει το πνεύμα μιας αυτοκρατορίας που έζησε χάρη στη θάλασσα. Και το κάνει με τρόπο που υπερβαίνει τη μνήμη· το κάνει παρόν.
Ελληνική Τριήρης
Βυζάντιο – Η Θαλάσσια Αυτοκρατορία
Η ιστορία του Βυζαντίου δεν μπορεί να νοηθεί έξω από τη θάλασσα. Το νερό υπήρξε το μεγάλο του πεδίο, η πηγή της δύναμής του, το στοιχείο που καθόρισε τα όριά του και ταυτόχρονα τα υπερέβη. Χωρίς το ναυτικό του, η Κωνσταντινούπολη δεν θα είχε αντέξει τις πολιορκίες, ούτε η αυτοκρατορία θα είχε διατηρήσει για αιώνες την κυριαρχία της στη Μεσόγειο. Η θάλασσα ήταν το σύνορο αλλά και ο δρόμος, το μέσο άμυνας και το όργανο επέκτασης· πάνω της χαράχτηκαν οι διαδρομές της αυτοκρατορικής ισχύος.
Η τέχνη της αναβίωσης
Το αφιέρωμα στο έργο του Ευάγγελου Νέστορος Γρυπιώτη, όπως παρουσιάστηκε στο Βασσάνειο Μέγαρο, 30 Ιουνίου έως 6 Ιουλίου 2025 δεν είναι απλή καταγραφή μιας δεξιοτεχνίας. Είναι η συνάντηση ιστορίας και τέχνης, επιστημονικής ακρίβειας και εικαστικής συγκίνησης.
Μπροστά στα εκθέματα, ο θεατής δεν βλέπει απλώς μοντέλα· βλέπει τη θάλασσα να ξαναγίνεται αυτοκρατορία, τη μνήμη να μετατρέπεται σε παρόν, το παρελθόν να αποκτά μορφή και σάρκα μέσα από την τέχνη της αναβίωσης.
Το Βυζάντιο δεν ήταν μόνο μια αυτοκρατορία της ξηράς· ήταν κυρίως μια θαλάσσια αυτοκρατορία. Και η έκθεση αυτή, με τον δικό της τρόπο, το θυμίζει με καθαρότητα και δύναμη.
Θηραιοκό Μινωικό
Η μικροναυπηγική ως μορφή έρευνας
Η μικροναυπηγική, στις περισσότερες περιπτώσεις, εκλαμβάνεται ως τέχνη λεπτομέρειας, ως μια εξειδικευμένη χειροτεχνία που υπηρετεί τη μνήμη των μεγάλων πλοίων. Στην περίπτωση του Γρυπιώτη, όμως, πρόκειται για κάτι βαθύτερο: μια μέθοδος ιστορικής έρευνας. Τα μοντέλα του δεν είναι απλές μινιατούρες· είναι μεταφράσεις πηγών, χειρογράφων, περιγραφών και εικόνων σε τρισδιάστατες δομές.
Το βλέμμα δεν συναντά απλώς ένα πλοίο σε κλίμακα· αναγνωρίζει τη μηχανική του λογική, τον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε μια επίθεση, τον τρόπο που στήθηκε μια πολιορκία από θαλάσσης. Είναι η εικαστική μετουσίωση της στρατηγικής σκέψης. Ο θεατής κατανοεί καλύτερα το κείμενο του Προκοπίου ή την αφήγηση του Ιωάννη Καμινιάτη όταν μπροστά του βλέπει το σκαρί, τις γέφυρες, τα μηχανήματα, όχι ως αφηρημένες αναφορές αλλά ως παρόντα σώματα.
Ο δημιουργός και η μεθοδολογία του
Ο Ευάγγελος Νέστωρ Γρυπιώτης, μέσα από πολυετή μελέτη πηγών, συνθέτει το έργο του με ακρίβεια αρχαιολόγου και ευαισθησία καλλιτέχνη. Οι αναφορές του εκτείνονται από τη Biblioteca Apostolica Vaticana έως τα χρονικά των Αράβων, από τον Προκόπιο έως τον Καμινιάτη. Κάθε λεπτομέρεια στα μοντέλα του έχει πίσω της έναν ερευνητικό έλεγχο: το πάχος του σκοινιού, η κλίση μιας γέφυρας, η διάταξη των πολιορκητικών μηχανών.
Η μεθοδολογία του είναι συνθετική. Αναζητεί πρώτα τις πηγές, στη συνέχεια τις συγκρίνει και τις διασταυρώνει, και έπειτα μεταφέρει τη θεωρητική πληροφορία σε υλική μορφή. Έτσι η μικροναυπηγική παύει να είναι απλή τέχνη αναπαράστασης και μετατρέπεται σε μορφή ιστορικής έρευνας, σε ένα εργαστήριο μνήμης.
Κορβέτα
Η μικροναυπηγική ως μορφή έρευνας
Η μικροναυπηγική, στις περισσότερες περιπτώσεις, εκλαμβάνεται ως τέχνη λεπτομέρειας, ως μια εξειδικευμένη χειροτεχνία που υπηρετεί τη μνήμη των μεγάλων πλοίων. Στην περίπτωση του Γρυπιώτη, όμως, πρόκειται για κάτι βαθύτερο: μια μέθοδος ιστορικής έρευνας. Τα μοντέλα του δεν είναι απλές μινιατούρες· είναι μεταφράσεις πηγών, χειρογράφων, περιγραφών και εικόνων σε τρισδιάστατες δομές.
Το βλέμμα δεν συναντά απλώς ένα πλοίο σε κλίμακα· αναγνωρίζει τη μηχανική του λογική, τον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε μια επίθεση, τον τρόπο που στήθηκε μια πολιορκία από θαλάσσης. Είναι η εικαστική μετουσίωση της στρατηγικής σκέψης. Ο θεατής κατανοεί καλύτερα το κείμενο του Προκοπίου ή την αφήγηση του Ιωάννη Καμινιάτη όταν μπροστά του βλέπει το σκαρί, τις γέφυρες, τα μηχανήματα, όχι ως αφηρημένες αναφορές αλλά ως παρόντα σώματα.
Ο δημιουργός και η μεθοδολογία του
Ο Ευάγγελος Νέστωρ Γρυπιώτης, μέσα από πολυετή μελέτη πηγών, συνθέτει το έργο του με ακρίβεια αρχαιολόγου και ευαισθησία καλλιτέχνη. Οι αναφορές του εκτείνονται από τη Biblioteca Apostolica Vaticana έως τα χρονικά των Αράβων, από τον Προκόπιο έως τον Καμινιάτη. Κάθε λεπτομέρεια στα μοντέλα του έχει πίσω της έναν ερευνητικό έλεγχο: το πάχος του σκοινιού, η κλίση μιας γέφυρας, η διάταξη των πολιορκητικών μηχανών.
Η μεθοδολογία του είναι συνθετική. Αναζητεί πρώτα τις πηγές, στη συνέχεια τις συγκρίνει και τις διασταυρώνει, και έπειτα μεταφέρει τη θεωρητική πληροφορία σε υλική μορφή. Έτσι η μικροναυπηγική παύει να είναι απλή τέχνη αναπαράστασης και μετατρέπεται σε μορφή ιστορικής έρευνας, σε ένα εργαστήριο μνήμης.
Θηραϊκό Μινωικό
Πλωτοί πύργοι και γέφυρες
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματα του βυζαντινού ναυτικού ήταν οι πλωτοί πύργοι που λειτουργούσαν ως γέφυρες για την άλωση θαλάσσιων τειχών. Η σκέψη αυτή, με μηχανική εφευρετικότητα, έδινε τη δυνατότητα στα πλοία να προσεγγίζουν σε ύψος τα τείχη, μετατρέποντας την επιφάνεια της θάλασσας σε πεδίο εφόδου.
Στα μοντέλα του Γρυπιώτη αποδίδεται η λεπτομέρεια αυτής της τεχνολογίας: οι δοκοί, οι τροχαλίες, τα σχοινιά, οι καταπακτές. Δεν πρόκειται για στατικές μορφές, αλλά για δυναμικές κατασκευές που σχεδιάστηκαν για να κινούνται, να φέρνουν τον στρατιώτη από το κατάστρωμα στο ύψος του τείχους.
Πολιορκητικές μηχανές από θαλάσσης
Η ιδιοτυπία του Βυζαντίου υπήρξε ακριβώς αυτή η ικανότητα να μεταφέρει τη μηχανική της ξηράς στη θάλασσα. Καταπέλτες, βαλλίστρες, καταβιβαστήρες, όλα τοποθετημένα πάνω σε πλοία, ώστε να πολλαπλασιάζεται η δύναμη της πολιορκίας. Στα εκθέματα της έκθεσης, ο θεατής βλέπει σε κλίμακα αυτόν τον συνδυασμό: ένα πλοίο δεν είναι μόνο σκάφος, αλλά και βάση για μηχανές, κινητή πολιορκητική πλατφόρμα.
Σκηνές ναυμαχιών
Η μικροναυπηγική του Γρυπιώτη δεν περιορίζεται στα μεμονωμένα πλοία· προχωρά σε συνθέσεις ολόκληρων ναυμαχιών. Σκηνές όπου δύο στόλοι αντιπαρατίθενται, όπου οι γέφυρες υψώνονται, τα πυρά εκτοξεύονται, τα νερά φλέγονται από το υγρό πυρ. Αυτές οι σκηνές λειτουργούν σαν θεατρικές αναπαραστάσεις, όπου το δράμα της μάχης αποδίδεται όχι με λέξεις αλλά με την ίδια τη διάταξη των μοντέλων.
Η περίπτωση του Βελισαρίου και οι εκστρατείες στην Ιταλία
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αναπαράσταση της καταστροφής των γεφυρών των Γότθων στον Τίβερη από το ναυτικό του Βελισαρίου, όπως μας την παραδίδει ο Προκόπιος. Στο μοντέλο αναβιώνει η στιγμή που η βυζαντινή ευφυΐα ένωσε την τακτική με την τεχνική, καθορίζοντας την έκβαση ενός πολέμου που ξεπερνούσε τα όρια μιας μάχης: ήταν η επιβεβαίωση ότι η θάλασσα, ακόμη και τα ποτάμια, μπορούσαν να γίνουν προέκταση της βυζαντινής ισχύος.
Η άμυνα της Θεσσαλονίκης το 904
Ανάμεσα στις αναπαραστάσεις ξεχωρίζει και η πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Άραβες το 904, όπως περιγράφεται από τον Ιωάννη Καμινιάτη. Η αφήγηση μεταγράφεται σε υλική υπόσταση: πλοία, μηχανές, επιθέσεις εναντίον των θαλάσσιων τειχών. Το μοντέλο λειτουργεί εδώ σαν σχόλιο στην ίδια τη μνήμη της πόλης, υπενθυμίζοντας ότι η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι συνυφασμένη με τον θαλάσσιο κίνδυνο και την άμυνα απέναντί του.
Η επιλογή του Βασσανείου Μεγάρου δεν είναι τυχαία. Το νεοκλασικό κτήριο, σύμβολο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, υποδέχεται τα μοντέλα σαν να φιλοξενεί την ίδια την ιστορία της ελληνικής ναυτοσύνης. Εδώ, η βυζαντινή παράδοση δεν εμφανίζεται ως ξένο παρελθόν αλλά ως πρόγονος μιας συνέχειας που φτάνει μέχρι τον σύγχρονο ελληνικό στόλο.
Το βλέμμα του επισκέπτη δεν μένει μόνο στα μοντέλα· ανυψώνεται στο ίδιο το κτήριο, που γίνεται σιωπηλή σκηνή μιας μνήμης που εξακολουθεί να εκπαιδεύει, να διαπλάθει, να εμπνέει.
Σε μια εποχή όπου οι θάλασσες ξαναγίνονται πεδία αντιπαραθέσεων και στρατηγικών διεκδικήσεων, η μνήμη του Βυζαντίου αποκτά ιδιαίτερη επικαιρότητα. Η έκθεση δεν είναι απλώς αναφορά στο παρελθόν· είναι υπενθύμιση ότι η ναυτική τέχνη ήταν πάντοτε πολιτισμός, στρατηγική, τρόπος ύπαρξης.
Διαβάστε στο wetravel.gr Αδερφομοίρια η Αρχιτεκτονική της Καλλονής Λέσβου
Το άρθρο έρευνα του Εικαστικού Νίκου Κανόγλου για το wetravei.gr
Καλλονή Λέσβου
